نندو شهر بدين سان تعلق رکندڙ محرم ملاح بينون وڄائيندي

مڪڙجو تعارف ۽ سندس حملا

ھن  اڏامندڙ جيت کي سنڌيءَ ۾ ”مڪَڙِ“، اردوءَ ۾ ”ٽِڊِي دَل“، انگريزيءَ ۾ ”لوڪسٽس“ چئبو آھي، ماڪڙ ۾ قدرت اهڙي صلاحيت ڏني آھي جو هڪ ئي وقت گڏجي اڏام ڪرڻ ۽ زمين تي لهي گڏجي هلڻ جي صلاحيت رکي ٿي، ماڪڙ پنهنجي اڏام ڪافي اوچائيءَ تي ڪندي آھي ۽ جڏھن ڪروڙن جي تعداد ۾ آسمان تي اڏامندي آھي ته ڪنهن جهڙ جي ڪڪر نما نظر ايندي آھي، ماڪڙ جي اڏامڻ وقت رفتار 33 ڪلوميٽر في ڪلاڪ ۽ زمين تي هلڻ وقت 333 ميٽر في ڪلاڪ آھي، ماڪڙ جنهن سرسبز علائقي تي لھي حملو ڪندي آھي اتي ڪنهن سائي وڻ يا ساون ٻوٽن جا پن ۽ ڪچيون ڏانڊيون کائي ناس ڪري ڇڏيندي آھي، ماڪڙ ساوڪ کي کائڻ پسند ڪندي آھي ۽ کائڻ جو عمل مرڻ تائين بند ناهي ڪندي، ماڪڙ کي خوارڪ نه ملي پنهنجي ئي برادريءَ جا مئل مَڪَڙَ کائڻ کان به ناهي ڪترائيندي، ماڪڙ جو ڪم لڳاتار کائڻ ۽ وٺيون لاهڻ ھوندو آھي ۽ جنهن علائقي تي حملو ڪندي آھي اهو علائقو ڀڙڀانگ ڪري ڇڏيندي آھي، هڪڙو مَڪَڙُ روزانو پنهنجي وزن کان به وڌيڪ خوراڪ کائي سگهي ٿو، ماڪڙن جي ڪٽڪ ۾ ڪروڙين مَڪَڙَ شامل هوندا آھن جن جو مجموعي وزن ڪيترائي ٽن هوندو آھي ان لحاظ ماڪڙ جو هڪ ننڍو ڪٽڪ جنهن جو وزن هڪ ٽن هجي ته روزانو گهٽ ۾ گهٽ ھڪ ٽن خوراڪ هضم ڪري سگهي ٿو.
تازه ترين خبرن موجب ماڪڙ سنڌ جي بينظير آباد ڊويزن جي ڪيترن ئي علائقن تي حملو ڪيو آھي، ماڪڙ جي حملي کي ناڪام ڪرڻ جو حل ھوائي جھازن وسيلي زهريلي دوائن جو ڦوهارو ڪرڻ آھي، جلدي ڪنٽرول نه ڪرڻ سبب علائقي ۾ چوپائي مال جي گاهہ جي کوٽ جو تمام وڏو خطرو پيدا ٿي پيو آھي جڏھن ته ووڻن جي فصل، جوئر ۽ ڇانودار وڻن جي ساوڪ ناس ٿيڻ جو پڻ خطرو آھي.
ماڪڙ حلال جيت آھي، جيڪڏھن ماڪڙ پچائي کائجي ته شگر ۽ بلڊ پريشر کي معتدل سطح تي آڻي ٿي، ماڪڙ ۾ زنڪ (جست) ڪافي مقدار ۾ هوندو آھي جنهنڪري دستن ۽ خطرناڪ ڊائريا کي ڪنٽرول ڪري جسم جي نمڪيات/اليڪٽرولائٽس جي سطح کي بهتر ڪري ٿي، ماڪڙ ۾ وٽامن A ۽ E ججهي مقتدار ۾ ٿئي ٿي انڪري نظر لاءِ ۽ اولاد پيدا ڪرڻ جي صلاحيت لاءِ بهترين خوراڪ آھي، اڪثر ماڻھن کي رات جو گهٽ نظر ايندو آھي ان کي پاءُ کن مڪڙن جو صاف ڪري پچائي کارائجي ته ڪجهہ ڏينهن ۾ نظر جي ڪمزوري ۽ شب ڪوري ٺيڪ ٿي ويندي.
عرب ۽ آفريڪي ملڪن ۾ ماڪڙ اڪثر پيدا ٿيندي رهندي آھي ڇو ته ماڪڙ کي پنهنجو نسل وڌائڻ لاءِ وارياسي زمين گهربل هوندي آھي، وارياسي ۽ ريگستاني زمين تي لڳاتا ٻه چار مهينا وقفي وقفي سان برسات پوي ۽ لڳاتار چار مهينا زمين مسلسل آلي رهي ته ماحول ماڪڙ جي نسل وڌائڻ لاءِ سازگار ٿي ويندو آھي ڇو ته مادي وارياسي آلي زمين ۾ سوراخ ڪري ان ۾ آنا لاهيندي آھي ۽ سوراخ بند ڪري ڇڏيندي آھي جنهن بعد ڇھن کان اٺن ڏينهن ۾ ٻچا پيدا ٿي ويندا آھن. عرب ۽ آفريڪي ملڪن ۾ ماڪڙ پيدا ٿيڻ تي ماڻھو ماڪڙ پڪري هوادار ٻورن ۾ وجهي مارڪيٽ ۾ وڃي وڪڻندا آھن جنهن کي خريدار شوق سان فرائي ڪري پچائي کائيندا آھن.
ماڪڙ مان ڪڪڙين ۽ مڇين جو بهترين فيڊ تيار ڪري سگهجي ٿو جيڪو مڇيءَ ۽ ڪڪڙين جو تيزيءَ سان وزن وڌائي سگهي ٿو ڇو ته ماڪڙ ۾ پروٽين ۽ ڪاربوهائيڊريٽ جو جهجهو مقدار موجود هوندو آه

ماڪڙن جو حملو ۽ پاڪستان جي زرعي معيشيت کي خدشو

ماڪڙن جو حملو ۽ پاڪستان جي زرعي معيشيت کي خدشو  

ڊاڪٽر رفعت سلطانا ۽ ڊاڪٽر احمد علي سميج

ٻاويهه سالن جي عرصي کان پوءِ پهريون ڀيرو ماڪڙ (تڏ) تمام وڏي تعداد ۾ ٿر، نارا ۽ بلوچستان جي صحراهن ۾ ظهور پذير ٿيو آهي. جيڪو پاڪستا زرعي ميعشيت لاءِ خطرو ٿي سگهن ٿا. ۽ وڏي آفت آڻي سگهن ٿا جيڪڏهن هنن کي ضابطي ۾ نه آندو ويو.  

تڏ جي هن نسل کي انگريزي ۾ Desert Locust چوندا آهن. هي تباهي مچائيندڙ،وڏي ميڙ ۾ تبديل ٿيندڙ ۽ وڏي اڏام رکندڙ تڏ آهي هي هر قسم جي فصل ۽ وڻن کي وڏي چاهه سان کائيندو آهي. پن، ميوو ۽ ڏانڊيون سڀ چٽ ڪري ڇڏيندا آهن.هڪڙي ڏينهن ۾پنهنجي جسم جي وزن جيترو(تقريبن 1.5 يا 2 گرام) گاهه کائيندو آهي.  

  Desert Locust مراڪش کان پاڪستان تائين تقريبن 30 ملڪن ۾ هوندو آهي ۽ تقريبن ڀروارن 60 ملڪن جي زراعت تي حملو ڪري سگهي ٿو. اهي تڏ هڪڙي اڏام سان 4500 کان 5000 ڪلوميٽرن جو مفاصلو طئي ڪري سگهن ٿا. هي خاص ڪري دنيا جي مختلف صحرائن ڏانهن هجرت ڪندو آهي.هنن جي هجرت ۾ هوائون جي رخ جو، تيزي جو، ۽ Atmospheric Pressure جو اهم ڪردار هوندو آهي.  

هنن جو پيدائشي عمل ڏاڍو تڪڙو هوندو آهي، هڪڙي مادي 80 کان 160 آنا هڪ ئي وقت لاهيندي آهي. هي پسيل وارياسي ۽ نرم زمين ۾ 4 انچ تائين هيٺ پنهنجي پُڇ جي مدد سان آنا لاهيندي آهي.جيڪڏهن صورتحال سازگار آهي ته ٻه يا ٽن ڏينهن جي اندر ٻچا فٽي زمين مان نڪرندا آهن ۽ انهن کي ڦڪا (Hopper) چيو ويندو آهي. اهي ڦڪا 5 يا 6 کلون لاهي 20 ڏينهن جي اندر وڏي تڏ ۾ تبديل ٿي ويندا آهن. 

Food & Agriculture Organization (FAO) جي ماتحت ڪم ڪندڙ ڊيسڪ 

Desert Locust Information System (DLIS ماڪڙن کي ڪافي سالن کان ڪنٽرول۾رکيو ويٺو آهي. هن اداري جا هر هڪ ملڪ ۾ لوڪسٽ آفيسر مقرر ٿيل آهن. جيڪي وقتن فوقتن ماڪڙن جي صورتحال جو جائزو وٺي رپورٽ DLIS  وٽ جمع ڪرائيندا آهن. جتي به ماڪڙن جو تعداد وڌنڌو آهي انهي ايريا ۾ ڦوهارو ڪري ماڪڙن کي ماريو ويندو آهي. ۽ هر مهيني سڀني ملڪن جي تازه ترين صورتحال بابت هڪ  Bulletin شايع ڪيو ويندو آهي. جيڪڏهن اهڙي ڪا صورتحال هوندي آهي ته انهن  ملڪن کي خدشي بابت آگاهه ڪيو ويندو آهي.  

بهرحال ان وقت 22 سالن کان پوءِ هي صورتحالو ڇو پيش ٿي آهي، جئين ته توهان کي خبر آهي ته ڪافي وقت کان يمن ۾ هوشي باغين ۽ گورنمينٽ جي وچ ۾ سرد جنگ هلي رهي آهي. مارچ 2016 يمن ۾ ماڪڙن جو Out Break  ٿيو پر اتي جنگي حالتن سبب ماڪڙ مار ڦوهارو ٿي نه سگهيو ۽ لوڪسٽ ڪنٽرول ٽيمون فيلڊ ۾ وڃي نه سگهيو. ۽ پوءِ آهستي آهستي ماڪڙن جو تعداد وڌندو ويو تانجو اهي Gregarious Phase ۾اچي ويا. ننڍا ميڙ   (Swarm)پيدا ٿيا جيڪي ٻين ملڪن ڏانهن هجرت ڪري ويا. اسان پاڻ جون 2016 ۾ ٿر ۾ وڏي تعداد ماڪڙ ڏٺا پر اهي هتي اچي پنهنجي نسل کي وڌائي نه سگهيا ڇاڪاڻ ان وقت برساتون ايتريون نه هيون ۽ انهن جي لاءِ سائو گاهه به نه هو. اهڙي طريقي سان ٻين ملڪن ۾ ڦوهارو ڪري ماري ويو.  

پر يمن ۾ اهي وڌندا رهيا ۽ 2017 ۾ سعودي عرب ۾ حج جي دوران مڪي مڪرم ۾ به ظاهر ٿيا هئا. هنيئر تازو 2019 ۾ يمن ۾ وڏا ميڙ پيدا ٿيو جنهن بابت اسان هڪ ڪالم لکي اگريزي اخبار کي شايع ڪرڻ لاءِ ڏنو جنهن ۾اسان اڳڪٿي ڪئي هئي ته هن سال پاڪستان کي وڌيڪ خطرو آهي، ڇو ته فيبروري ۽ مارچ ۾ برساتون گذريل سالن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ هيون جنهن سبب هتي ماڪڙن جي لاءِ ماحول سازگار ٿي ويوهو.  

تازو رمضان شريف جي مهيني ۾ ننڍا ميڙ يمن کان پاڪستان هجرت ڪري آيا ۽ هتي سازگار ماحول هجڻ ڪري انهن جو تعداد وڌنڌو ويو جنهن سبب ٺري مير واهه ٿر ۽ بلوچستان جي علائقي پنجڳور ۾ هزارن جي تعداد ۾ ڦڪن جا ميڙ پيدا ٿي ويا آهن، جيڪي هتي جي زراعت کي تباهه ڪري رهيا آهن. هاڻي جيڪڏهن ماڪڙ مار ڦوهارو نه ڪيو ويو ته اهي تباهي مچائي سگهن ٿا اندازو هن مان لڳائي سگجهي ٿو.ته هڪ ڪلوميٽر اسڪوائر جو ميڙ هڪ ڏينهن ۾ ايترو کائيندو آهي جيترو 35000 ماڻهو، 20 اٺ ۽ 6 هاٿي هڪ ڏينهن ۾ کائي سگهن ٿا. مطلب ته هڪ ڏينهن ۾ ٽنن جي حساب سان وڻ ۽ گاهه چٽ ڪري ڇڏيندا آهن. ۽ جتان به گذرندا آهن پويان ساوڪ نالي ڪا شي به نه رهندي آهي.  

2005-2003 جي دوران اولهه آفريڪا جي ملڪن ۾ ماڪڙن ايڏي ته تباهي آندي جو اتي 8 ملين ماڻهن جي 80 سيڪڙو زرعي پيدوار تباهه ٿي وئي.۽ FAO ماڪڙن کي ختم ڪرڻ لاءِ 570 ملين ڊالر خرچ ڪيا هئا. مطلب ته انهن ملڪن جو ماڪڙن ڏيوالو ڪڍي ڇڏيو هيو. هاڻي اسان جي اعليٰ اختيارين کي گذارش آهي ته هن صورتحال جو جائزو وٺي ڪري ملڪ کي قحط سالي کان بچايووڃي. ڇوته جيڪڏهن هنن جو هتي تعدد وڌي ويو ته ڪنٽرول ڪرڻ 

لاءِ ڪافي سال لڳي ويندا.....

نوجوان پنهنجي ڪنوار لاءِ پار ڪڍي روئندو رهيو

نوجوان پنهنجي ڪنوار لاءِ پار ڪڍي روئندو رهيو:
نوجوان پنهنجي ڪنوار لاءِ پار ڪڍي روئندو رهيو

مگر او سانورا پرين! چڱي نه خودڪشي هئي

بي وڙي،   بي   چسي،    ذليل   زندگي   هئي،

مگر او سانورا پرين! چڱي نه خودڪشي هئي.

جهڏو ڀرسان آدم موري واسي نوجوان هاري جگشي ڪولهي غربت سبب آپگهات ڪري ڇڏيو

هن سڄي سنسار ۾ هڪ يار سان ياري اٿم

راجستان انڊيا جي هن فنڪار سانوڻ فقير به سنڌي گيت سان واهه جو نڀايو آهي.

Neem Tree گھاٽي ڇانوَ ڏيندڙ وڻ آهي

نم Neem Tree گھاٽي ڇانوَ ڏيندڙ وڻ آهي. هن کي هندي (اردوءَ) ۾ نيم، بنگالي ۾ سنڌي ٻوليءَ وانگر (নিম) نم ئي چيو وڃي ٿو. هن کي ملئي ٻولي ممبو Mambu ۽ سومالي ٻوليءَ Geed Hindi سڏيو وڃي ٿو. هن جو نباتاتي نالو Azadirachta Indica آهي. 

نم جو ميوو نموري وڏو فائيديمند آهي. جڏھن ھي پچڻ تي ايندو آھي ته ھن ۾ مٺاڻ اچي ويندو آھي۔ ان ڪري ھن تي پکي مڙي ايندا آھن۔ ھي وڻ، بڙ وانگر چئني طرفن ۾ پکڙبو آھي۔ ھن جو ٿڙ به ٿلھو ھوندو آھي۔ جڏھن ھي وڻ پراڻو ٿي ويندو آھي ته ان مان ھڪ قسم جي رس خارج ٿيڻ شروع ٿيندي آھي جيڪا نھايت مٺي ھوندي آھي۔ ماڻھو ان کي جمع ڪري بطور خوراک استعمال ڪندا آھن۔ اها رس سڪڻ کان پوءِ کنئور جي شڪل اختيار ڪندي آھي ۽ دوائن ۾ ڪم ايندي آھي. ھن جا پن به طبي خاصيتون رکن ٿا۔ ھن جي جوشاندي ۾ وھنجڻ سان خارس ختم ٿئي ٿي۔ زخمن تي پن به ٻڌا ويندا آھن۔ ھي بھترين جراثيم ڪش وڻ آھي ۽ هن جو جوشاندو معدي کي درست ڪندو آھي. رت کي صاف ڪندو آھي پر ڪَوڙو ضرور ھوندو آھي. ھن جي ڪاٺي بڪائن کان مضبوط ٿيندي آھي. جيڪڏھن تختن مان صندوق ٺاھي ڪري ڪپڙا رکيا وڃن ته ان کي جيت نٿو لڳي۔ ھن جي ٽام مان ڏندڻ ٺاھيا وڃن ٿا جيڪي ڏندن کي جيت لڳڻ کان بچائن ٿا.

نم جو وڻ:

ھن وڻ جا پن بڪائن وانگر ڌاري دار ھوندا آھن پر ھڪ رخ کان ٿورو ڦاٽل ھوندا آھن ۽ بڪائن جي پنن جي برخلاف گوشن ۾ نڪري ايندا آھن۔ جنھن سان ھي وڻ پري کان سڃاڻي سگھجي ٿو۔ ھي وڻ طبي خاصيتن جي لحاظ کان ڏاڍو فائديمند آھي. پاڪستان ۽ ھندستان ۾ بخوبي پوکيو وڃي ٿو۔

استعمال:

روايتي طور تي نم جو استعمال مختلف بيمارين کان بچڻ ۽ انھن جي علاج جي لاءِ ڪيو وڃي ٿو۔ ٻارن ۾ بخار يا ماتا جھڙي بيماري جي صورت ۾ نم جا پن ٻارن جي بستري تي وڇايا ويندا آھن.

خارس، تيزابيت ۽ سورائسس جھڙي بيماري ۾ نم کي کَل تي لڳائڻ سان آرام ملندو آھي ۽ پاڻي اوٻاري پيئڻ سان دستن جي مريض کي فائدو ٿيندو آھي۔ گرمين ۾ سياري جي ڪپڙن کي جيتن کان بچائڻ جي لاءِ نم جي پنن کي ڪپڙي ۾ رکيو ويندو آھي۔ خشڪ سالي جي سبب جن علائقن ۾ گاھ پيدا نه ٿيندو آھي اتي جانور نم جا پن کائيندا آھن. نموري مان عمدو قدرتي ڀاڻ ٺاھيو ويندو آھي۔ نم جي ڇانوَ جو گرمي پد ٻين وڻن جي ڇانوَ کان گھڻو گھٽ ھوندو آھي.

نم جو سڀ کان وڏو ۽ عام استعمال ڏندڻ جي طور تي ٿيندو آھي۔

جديد سائنٽفڪ دريافت مطابق نم جي کل مان نڪرندڙ تيل تمام اھم ھوندو آھي ۽ ان ۾ موجود ڪجھ زھريلن مادن جو استعمال Fangus ڪوڙھ جي لاءِ ڏاڍو فائديمند ھوندو آھي۔

پاڪستاني سائنسدان ڊاڪٽر سليم الزمان صديقي اھو پھريون سائنسدان آھي جنھن نم جي وڻ مان جيت مار، ڦڦوندي ۽ بيڪٽيريا مارڻ وارا جزا ٺاھڻ ۾ ڪامياب ٿيو۔ 1942ع ۾ ھن نم جي تيل مان ٽي مرڪب نمب-ين، نمب-نين ۽ نمب-دين تيار ڪيا۔ ھي مرڪب نم ۾ تمام گھڻي مقدار ۾ ملن ٿا۔

نم جو شمار انھن وڻن ۾ ٿئي ٿو جيڪي آڪسيجن وڌيڪ خارج ڪن ٿا، ان ڪري هن کي ماحول دوست وڻ به قرار ڏنو ويو آهي. نم هڪ پن ڇاڻيندڙ وڻ آهي. هن کي انساني آبادين ۾ تمام گھڻي چاھ سان پوکيو وڃي ٿو. ٿر جي اسلام ڪوٽ، مٺي، ننگر پارڪر ۽ ٻين ڪجھ شھرن ۾ هٿرادو طور پوکيو ويو آهي. هن وڻ جا به دنيا جي مختلف علائقن جي موسم، آبھوا ۽ زميني حساب سان مختلف قِسمَ موجود آهن.

نم جو وڻ زمين مان پاڻي حاصل ڪري پنن جي ذريعي خارج ڪري ٿو. مينھنَ جي موسم ۾ جڏهن هوا ۾ گِھمَ جو مقدار وڌي ويندو آهي تڏهن نم جي پنن مان پاڻي ٻاهر خارج ڪرڻ وارو نظام ٻاهرين هوا جي گھم ۽ آبي بخارن جي دٻاءَ سبب متاثر ٿيندو آهي. انھي ڪري پنن مان گھربل پاڻي جا بخار ٻاهر خارج نه ٿي سگھندا آهن. انھيءَ سبب نم جي پنن جو رنگ وڌيڪ گھرو ٿي ويندو آهي. اهو عمل آبي بخارن جي هوا ۾ وڌي وڃڻ سبب برسات وسڻ کان ٿورو وقت اڳ ۾ ٿيندو آهي. پنن جي رڪيل پاڻياٺ پنن مان ٻاهر خارج نه ٿيڻ سبب پنن ۾ رهجي ويندي آهي جنھن ڪري هڪ طرف نم جي پنن جو رنگ وڌيڪ گھرو سائو ڏسڻ ۾ ايندو آهي ته ٻئي طرف نم جا پن ڳرا ٿي ويندا آهن ۽  ڀنل پڻ محسوس ٿيندا آهن.

حوالو

سنڌي ويڪيپيڊيا